Rekenproblemen in de bovenbouw: het rekenmuurtje

In mijn vorige blog over het rekenmuurtje leg ik je uit hoe kinderen leren rekenen. Bij kinderen met rekenproblemen in de bovenbouw komt het heel vaak voor dat de rekenbasis uit de onderbouw niet goed gelegd is. In principe moeten kinderen in groep 6 de ‘5 drempels’ beheersen. Als dit niet het geval is, is het net zoals bij een muurtje: de onderste stenen zijn wankel en de toren valt dus om! In de volgende afbeelding (Bandstra, 2014) zie je de 5 verschillende drempels die kinderen tegen komen:

De juf of meester van groep 4 en 5 zal het vaak zeggen: de tafels leren is belangrijk! Het is niet alleen belangrijk dat kinderen het rijtje goed op kunnen dreunen, maar ook ALLE tafels in willekeurige volgorde door elkaar heen kennen is een must! In de bovenbouw ga je namelijk echt rekenen met tafels. Als je kind bepaalde tafelsommen niet kent en een vermenigvuldiging oplost door te rekenen, dan bevatten de moeilijke tafels veel sommen waarbij het tiental doorbroken wordt.

Bijvoorbeeld: 9 × 8
Sommige kinderen rekenen dit uit via herhaald optellen:
5 × 8 = 40 en vervolgens de verdere tafel-rij: 40 + 8, 48 + 8, 56 + 8, 64 + 8. Hierin kunnen heel wat fouten gemaakt worden.

Het kennen van de tafels in groep 5/6 is nodig om in de bovenbouw te kunnen vermenigvuldigen en delen met grotere getallen en ook bij het rekenen met breuken en procenten.

Bijvoorbeeld:
7 × 85 vraagt een goede beheersing van de tafels:
7 × 80 = 560, 7 × 5 = 35

Of het uitrekenen van 3/8 deel van 64 óf 40% van 1200… Allemaal tafels!
Daarnaast kan het zo zijn dat je kind in groep 4 of 5 de tafels goed kende, maar dat in de bovenbouw deze kennis weer is weggezakt. Veel van de bovenbouw groepen die ik heb lesgegeven ben ik het schooljaar begonnen met herhaling en extra oefening van de tafels.

Uit onderzoek (Notenboom, 2014) blijkt dat bij de eerste drempel (rekenen onder 10) de langzame leerlingen in vergelijking met de snelste leerlingen, twee tot drie jaar meer tijd nodig hebben om deze drempel te beheersen. Dat betekent dat je kind in groep 4, 5 of 6 wellicht de sommen tot 10 nog niet vlot (genoeg) kan maken. Vaak kunnen kinderen de sommen wel oplossen, maar hebben hier nog te veel tijd bij nodig, of rekenen ze nog tellend.

Hierdoor loopt je kind vervolgens vast bij sommen met optellen en aftrekken tot 100 en 1000 wat al wel in groep 5 en 6 gevraagd wordt. Eenvoudige sommen als 30 + 50 en 80 − 50, maar ook 300 + 500 en 800 − 500 maken gebruik van de vlotte basiskennis van drempel 1.

Bij drempel 3 (optellen en aftrekken met doorbreking van het 10-tal, bijvoorbeeld 14+8, 12-7) beheerst 20% van de kinderen halverwege groep 8 (vooral bij de minsommen) dit nog niet. Sommige kinderen krijgen dit zelfs helemaal niet onder de knie.

Sommige kinderen krijgen de tafels zelfs na meerdere jaren oefenen toch niet geautomatiseerd. Vanaf drempel 3 is er, vooral bij leerlingen die uitstromen naar VMBO-BB/KB, sprake van blijvende achterstand. Vooral bij de moeilijke tafels (6, 7, 8, 9). Dit kan een enorme frustratie en belemmering bij het rekenen geven. Daarom wordt er in dit geval vaak gekozen om na groep 6 een hulpmiddel in te zetten. Bijvoorbeeld een tafelkaart om de sommen op de mogen ‘spieken’. Hierdoor kunnen kinderen in de bovenbouw toch ook sommen zoals breuken en procenten leren maken met behulp van een tafelkaart.

Helaas zijn veel kinderen in de bovenbouw inmiddels onzeker geworden over hun rekenprestaties. Om kinderen toch een trots gevoel te geven op wat ze wél kunnen gaf ik in de klas vaak niet ‘zomaar’ de tafelkaart waarop ALLE sommen stonden. Eerst ging ik met het kind samen met een zwarte stift de vakjes ‘zwart’ maken van de sommen die ze wél weten. Op de tafelkaart staat bijvoorbeeld de tafel van 1, nou al die sommen weet je kind wel! Wat een stralende lach als we die dan allemaal door kunnen strepen 🙂 Uiteindelijk ziet je kind dat er heel veel sommetjes zijn die hij wél kan. En voor die paar ‘moeilijke’ mag hij op de tafelkaart spieken. In samenwerking met Squla heb ik een tafelkaart ontwikkeld.

Vanaf eind groep 6 is er vaak al een beetje zicht wat voor type vervolgopleiding bij je kind past. Heeft jouw kind moeite met de lesstof? Dan is helaas de basisschool een onderwijsvorm waarbij niet alle (andere) talenten van jouw kind tot zijn recht komen. Op de basisschool zit je tenslotte met kinderen in de klas die uitstromen naar VMBO, HAVO, Atheneum of Gymnasium. Kortom heel veel verschillende niveaus! Kinderen met ‘praktische’ talenten en kinderen met ‘theoretische’ talenten.

Kinderen die uitstromen naar het VMBO BB/KB hoeven niet alle rekendoelen tot en met eind groep 8 te beheersen. Het rekenen/wiskunde onderwijs van deze middelbare scholen sluit aan op eind groep 6 niveau. Dit betekent dat als je weet dat een VMBO opleiding past bij jouw kind; je de rekendoelen van het rekenen kunt ‘uitsmeren’ over meerdere jaren. Het streven van beheersing tot de groep 7 stof t.t.v. het einde van groep 8 betekent dat je bijvoorbeeld de lesstof van groep 5 nog eens een extra jaar kunt herhalen terwijl je kind in groep 6 zit. Dit noemen we een eigen leerlijn. De eigen leerlijn wordt de laatste jaren dan ook vaker ingezet i.p.v. doubleren.

Natuurlijk is rekenen een belangrijk vak, maar er zijn ook heel veel beroepen waarin jouw kind kan uitblinken, zonder dat hij hoofdrekenen nodig heeft. Voor veel kinderen in de bovenbouw die bepaalde drempels van het rekenmuurtje echt niet beheerst krijgen, is het werken met een eigen leerlijn dan ook een uitkomst!

Dit blog is geschreven door Shelby Vos-van Andel, leerkracht en intern begeleider bovenbouw in het basisonderwijs

Geraadpleegde Literatuur:
Bandstra,P, Bareka online rekentoetsen / het rekenmuurtje, https://www.bareka.nl
Danhof, W. Bandstra, P., Hofstetter, W., (2014) Rekendrempels nemen, Volgens Bartjens, 34 (3), p. 4-7
Notenboom, (2014) Over de drempels van de basisvaardigheden… , Volgens Bartjens, 34 (3), p. 32-34