Voltooid deelwoord

Een voltooid deelwoord wordt altijd gevormd in combinatie met (een vervoeging van) de hulpwerkwoorden hebben of zijn. Welke van de twee vormen je kind gebruikt, hangt af van het werkwoord waarmee samen het voltooid deelwoord gevormd wordt. De zin ‘wij zijn gefietst’ klopt bijvoorbeeld niet. Bij ‘gefietst’ hoort namelijk het hulpwerkwoord ‘hebben’: ‘wij hebben gefietst’. Er zijn werkwoorden die je kind met zowel hebben als zijn kan vervoegen, zoals ‘vergeten’. Zowel ‘hij is zijn tas vergeten’ (zijn) als ‘hij heeft zijn tas vergeten’ (hebben) zijn juist.

Als je kind werkwoorden gaat vervoegen, krijgt hij te maken met zwakke werkwoorden. Deze werkwoorden worden ook wel regelmatige werkwoorden of klankvaste werkwoorden genoemd. Dit zijn werkwoorden die te zwak zijn om van klank te veranderen als je ze in een andere tijd zet. Bij het voltooid deelwoord van zwakke werkwoorden lopen veel kinderen tegen problemen aan. Dit komt vooral doordat deze werkwoorden vaak eindigen op een -t of -d. Je kind kan gebruik maken van ‘t kofschip of ‘t kofschip-x om te bepalen of het voltooid deelwoord van een zwak werkwoord op een -d of -t eindigt. 

‘Herkennen’ is een voorbeeld van een zwak werkwoord. Dit blijkt snel genoeg als je kind het werkwoord gaat vervoegen. De verleden tijd van herkennen is ‘herkende’ en het voltooid deelwoord is ‘herkend’. Zoals je ziet en hoort, verandert de klank van dit werkwoord niet als je kind het in een andere tijd zet.

Naast zwakke werkwoorden zijn er ook sterke werkwoorden. Zo’n werkwoord is wel sterk genoeg om van klank te veranderen als je kind hem in een andere tijd zet. Het voltooid deelwoord van sterke werkwoorden eindigt vaak op -en. Hierdoor zal je kind meestal niet lang na hoeven te denken over het voltooid deelwoord van zo’n werkwoord is. Waar je voor een zwak werkwoord ‘t kofschip of ‘t kofschip-x als hulpmiddel kunt gebruiken, is er voor het voltooid deelwoord van sterke werkwoorden geen hulpmiddel. Bij sterke werkwoorden is het gewoon een kwestie van onthouden.

‘Lopen’ is een voorbeeld van een sterk werkwoord. Laat je kind dit werkwoord maar eens in een andere tijd zetten. De verleden tijd van lopen is ‘liep’. De klank van dit woord verandert, vandaar dat we spreken van een sterk werkwoord. Het voltooid deelwoord is ‘gelopen’. Zoals je ziet begint het voltooid deelwoord hier met ‘ge-’ en eindigt het op ‘-en’. 

Een samengesteld werkwoord bestaat – naast een werkwoord – meestal ook uit een bijwoord, bijvoeglijk naamwoord of zelfstandig naamwoord. Als er tussen de delen van dit werkwoord één of meerdere andere woorden geplaatst kunnen worden, is er sprake van een scheidbaar samengesteld werkwoord. Het voltooid deelwoord van zo’n werkwoord vorm je door ‘ge’ tussen de twee delen te plaatsen. 

Het werkwoord ‘uitnodigen’ is een voorbeeld van een scheidbaar samengesteld werkwoord. Kijk maar eens naar de volgende zin: ‘Petra nodigt Hans uit voor een etentje’. In deze zin is het werkwoord ‘uitnodigen’ opgesplitst (gescheiden) in ‘nodigt’ en ‘uit’. Als het om het voltooid deelwoord gaat, worden de twee delen wel in hetzelfde woord gebruikt, alleen komt er dan ‘ge’ tussen te staan. Voorbeeld: ‘Petra heeft Hans uitgenodigd voor een etentje’.

Onscheidbare samengestelde werkwoorden bestaan – net als scheidbare samengestelde werkwoorden – uit twee delen. Verschil is alleen dat de twee delen bij onscheidbare werkwoorden niet uit elkaar gehaald kunnen worden. Waar er bij scheidbare samengestelde werkwoorden vaak ‘ge’ wordt toegevoegd tussen de twee delen om het voltooid deelwoord te vormen, is dit bij onscheidbare werkwoorden niet het geval. Het voltooid deelwoord van deze werkwoorden krijgt meestal geen voorvoegsel, maar er zijn uitzonderingen. Als het voltooid deelwoord van een onscheidbaar samengesteld werkwoord een voorvoegsel krijgt, komt deze vaak vooraan.

Wat is het voltooid deelwoord van ‘stofzuigen’? Veel mensen zeggen ‘stofgezogen’, maar dat klopt niet. ‘Stofzuigen’ is namelijk een onscheidbaar samengesteld werkwoord. Dit betekent dat het de werkwoorden ‘stof’ en ‘zuigen’ altijd bij elkaar blijven staan als je kind het gaat vervoegen. Dit is niet alleen in de tegenwoordige tijd en verleden tijd het geval, maar ook in de voltooid tegenwoordige tijd. Vandaar dat het voltooid deelwoord van ‘stofzuigen’ ‘gestofzuigd’ is in plaats van ‘stofgezogen’.

Het voltooid deelwoord komt niet direct aan bod tijdens de taal– en spellingslessen. Op de meeste scholen komen kinderen er vanaf groep 6 pas mee in aanraking. In groep 7 en 8 keert het voltooid deelwoord veelvuldig terug tijdens de lessen. Hieronder vertellen we je wat je kind per groep leert over het voltooid deelwoord.

In groep 6 leert je kind de beginselen van werkwoordspelling. Hij leert werkwoorden te herkennen, kan een gezegde vinden en weet wat het onderwerp is. Daarnaast kan je kind bepalen wat de persoonsvorm is. Is een werkwoord niet de persoonsvorm? Dan is de kans groot dat het om een voltooid deelwoord gaat. Het voltooid deelwoord komt tijdens de lessen spelling in groep 6 nog niet  uitgebreid aan bod, maar er wordt wel degelijk aandacht aan besteed. 

Je kind weet inmiddels wat het voltooid deelwoord is, maar heeft hier in groep 6 nog niet bijzonder veel mee gedaan. Hier komt in groep 7 en 8 verandering in. In deze groepen gaat je kind namelijk volop aan de slag met het voltooid deelwoord. Er wordt van je kind verwacht dat hij het voltooid deelwoord herkent bij het ontleden van zinnen. Daarnaast weet je kind wat het voltooid deelwoord is en hoe hij deze spelt wanneer hij alleen het hele werkwoord te zien krijgt. Naast het voltooid deelwoord wordt er bij spelling in groep 7 en spelling groep 8 overigens ook aandacht besteed aan het onvoltooid deelwoord en de voltooid, onvoltooide en toekomende tijd.

Op Squla kan je kind online oefenen met het voltooid deelwoord. Prik de bubbels door waarin een voltooid deelwoord staat of zoek het juist hele werkwoord en voltooid deelwoord bij elkaar. Tussendoor wordt je kind gevraagd om een aantal voltooid deelwoorden hardop te zeggen. Kortom: je kind leert bij Squla op een leuke manier. Dit werpt vaak snel zijn vruchten af, want kinderen zijn doorgaans meer gemotiveerd als zij op een leuke manier kunnen leren. Hierdoor heeft je kind het voltooid deelwoord waarschijnlijk snel onder de knie.