Alles over het trema en koppelteken

Een trema is de naam voor de twee puntjes die je kind op een klinker (a, e, o, i en u) kan zetten. Dit leesteken wordt gebruikt als twee klinkers die naast elkaar staan één klank kunnen vormen, maar niet bedoeld zijn als één klank. In het enkelvoud komt je kind niet snel een trema tegen op een woord, maar in het meervoud is dit wel het geval. Door een trema op een klinker te plaatsen, geeft je kind aan dat de klank van het woord verandert. Spreek de onderstaande woorden maar eens uit. Het verschil is dan duidelijk hoorbaar.

Je kind plaatst een trema op een klinker als er sprake is van een klinkercombinatie. Dit is het geval als een woord twee of meer klinkers achter elkaar staan, zoals bij aa, ee, oo, uu, ui, eu en ei. Er wordt overigens niet altijd een trema gebruikt als er twee klinkers achter elkaar staan. Dit gebeurt alleen als de klinkers samen één klank kunnen vormen, maar niet bedoeld zijn als één klank. In woorden als ‘keek’ en ‘ruik’ is sprake van een klinkercombinatie, maar komt geen trema. De klinkers vormen samen namelijk één klank. In de onderstaande voorbeelden is dit niet het geval.

In het Nederlands krijgen veel woorden in het meervoud twee puntjes boven de e. Het meervoud van ‘zee’ is bijvoorbeeld ‘zeeën’ en het meervoud van ‘idee’ is ideeën. Er wordt een trema toegevoegd omdat een woord verkeerd uitgesproken kan worden als dit leesteken ontbreekt. Als je kind ‘zeeën’ zonder trema schrijft, wordt dit woord mogelijk uitgesproken als ‘zeen’ in plaats van ‘zeejen’.

Wanneer er twee of meer klinkers achter elkaar staan in een woord, kan dit tot een verkeerde uitspraak leiden. Daarom gebruikt je kind vaak een trema bij meerdere klinkers. Het trema komt op de letter waar de andere klank begint: ‘reünie’ (re-unie) en ‘bacteriën’ (bacterie-en).

Tussen delen van samenstellingen wordt nooit een trema gebruikt, maar een koppelteken. Samengestelde telwoorden zijn een uitzondering op deze regel. Kijk maar eens naar de onderstaande voorbeelden.

Naast een trema kan je kind ook een koppelteken gebruiken om de leesbaarheid van een woord te vergroten. Een koppelteken is een liggend streepje (-) waarmee je een woord met een ander woord, letter of een getal verbindt. Bijvoorbeeld 87-jarige. Ondanks dat dit leesteken hetzelfde oogt als het afbreekstreepje, heeft het koppelteken geen directe link met de afbreekregels. Een afbreekstreepje wordt  alleen aan het einde van een regel gebruikt, terwijl het koppelteken ook middenin een zin voor kan komen. Om duidelijk te maken wat het koppelteken precies is en hoe je dit leesteken gebruikt, volgen hier een aantal voorbeelden:

Zoals je hierboven kunt zien, beïnvloedt het koppelteken de uitspraak van een woord. Zonder koppelteken spreek je ‘mee-eten’ namelijk uit als ‘meeten’. Wil je samen met je kind oefenen met het koppelteken? Hieronder staan een aantal situaties waarin je kind dit leesteken gebruikt.

Wordt een samenstelling met letters, cijfers en afkortingen verkeerd uitgesproken wanneer je kind de delen direct achter elkaar plakt? Voeg dan een koppelteken toe.

Veel samenstellingen worden volgens de officiële schrijfwijze aan elkaar geschreven. Toch is het niet per definitie fout als je kind er een koppelteken tussen plaatst. Door dit leesteken toe te voegen aan een samenstelling, kan het woord beter leesbaar worden.

Soms is het gebruik van een koppelteken echt nodig. Dit is bijvoorbeeld het geval bij een klinkerbotsing. Als er twee klinkers achter elkaar staan, kunnen deze ten onrechte op een verkeerde manier uitgesproken worden. Je kind voorkomt dit met een koppelteken.

Bij het vak aardrijkskunde leert je kind dat aardrijkskundige namen uit twee delen kunnen bestaan. Om de leesbaarheid van deze namen te vergroten en de kans op een verkeerde uitspraak te verkleinen, plaatst je kind een koppelteken tussen deze twee delen.

Een titel of rang kan uit twee delen bestaan. Tussen de delen van een titel of rang plaatst je kind een koppelteken. Door dit leesteken toe te voegen, wordt de leesbaarheid vergroot.

Het kan zijn dat twee of meer woorden samen één woord vormen. Dit wordt ook wel een samenkoppeling genoemd. Om ervoor te zorgen dat zo’n woord makkelijk leesbaar is en goed wordt uitgesproken, plaatst je kind een koppelteken tussen de verschillende delen. 

Als twee of meer woorden met elkaar verwisseld kunnen worden, gaat het om gelijkwaardige woorden. Tussen deze twee woorden komt altijd een koppelteken. 

Samenstellingen kunnen beginnen of eindigen met een afkorting. Om aan te geven dat er een afkorting verwerkt is in het woord, plaatst je kind een koppelteken tussen de twee delen.

Sommige woorden hebben een vast voorvoegsel. ‘Ex’, ‘adjunct’, ‘oud’, ‘interim’, ‘chef’, ‘kandidaat’ en ‘assistent’ zijn hier voorbeelden van. Tussen een vast voorvoegsel en het woord dat daarop volgt plaatst je kind altijd een koppelteken.

In de Nederlandse taal kan een afkorting een achtervoegsel als -er, -en of -tje krijgen. Leer je kind dat hij tussen een afkorting en het achtervoegsel nooit een koppelteken schrijft. Na een afkorting volgt namelijk een apostrof met daarachter het achtervoegsel.

Wanneer schrijf je een trema en wanneer een koppelteken? Als je kind niet precies weet welk leesteken hij gebruikt of hier juist extra mee wil oefenen, kan hij op Squla aan de slag met het trema en koppelteken. In de quizzen van Squla oefent je kind met woorden als ideeën, kanoën, na-apen en diploma-uitreiking. Oefenen kan op verschillende niveaus, waardoor je kind voldoende uitgedaagd wordt!