Alles over hoogbegaafdheid: de kenmerken, definitie en de omgang van een hoogbegaafd kind

Ondanks dat hoogbegaafdheid een term is die veel gebruikt wordt, zijn er genoeg ouders die niet precies weten wat het is. Het wordt bovendien vaak verward met het IQ. Mensen denken vaak dat iemand met een hoge intelligentie ook hoogbegaafd is, maar dat hoeft niet. Een hoogbegaafd kind is weliswaar slim, maar heeft ook een creatief brein, een grote fantasie en doorzettingsvermogen. Hoogbegaafde kinderen hebben bovendien een andere denkwijze en handelen op een andere manier dan de meeste andere kinderen.

Vermoed je dat je kind hoogbegaafd is? Wacht dan niet te lang, maar kom snel in actie. Als je niets doet, past je kind zich misschien aan om niet op te vallen tussen zijn klasgenootjes. Hoogbegaafdheid vaststellen wordt in dat geval een stuk lastiger. Daarbij komt dat je kind regelmatig lusteloos en/of gefrustreerd kan zijn als hoogbegaafdheid niet (h)erkend wordt.

Wie wil weten of zijn kind hoogbegaafd is, kan hem een IQ-test laten doen. Scoort hij hoger dan 130? Dan is er mogelijk sprake van hoogbegaafdheid. Er zijn overigens ook andere zaken waaraan je kunt herkennen of je kind hoogbegaafd is. Hieronder staan er een aantal op een rijtje.

Als je kind voor een probleem komt te staan, gaat hij waarschijnlijk eerst zelf op zoek naar een oplossing. Waar het ene kind na veel moeite tot een oplossing komt, komt het andere kind met meerdere, creatieve manieren om een probleem op te lossen. Behoort je kind tot de laatste categorie? Dan is hij misschien hoogbegaafd. Kinderen die hoogbegaafd zijn, komen vaak met alternatieve en originele oplossingen voor een probleem. Dit komt vooral doordat zij creatief denken.

Ieder kind gaat door een periode waarin hij de vraag ‘waarom?’ veelvuldig stelt. Vaak duurt dit enige tijd, maar er zijn kinderen bij wie deze periode lange tijd aanhoudt. Dit kan een teken van hoogbegaafdheid zijn, want hoogbegaafde kinderen zijn over het algemeen nieuwsgieriger dan een gemiddeld kind. Ze willen van alles weten en vinden het leuk om nieuwe dingen uit te proberen en te ontdekken. Daarbij komt dat een hoogbegaafd kind vaak een brede interesse heeft. Hierdoor stelt hij je mogelijk vragen over de meest uiteenlopende onderwerpen.

Loopt je kind telkens vast bij dezelfde rekensom? Dan kan dit tot frustraties leiden. Een ‘normaal’ kind gooit het bijltje er na een paar keer proberen waarschijnlijk bij neer, maar een hoogbegaafd kind doet dit niet. Als je kind hoogbegaafd is, zal hij er alles aan doen om de som toch op te lossen. Hoogbegaafde kinderen hebben namelijk een ongekend doorzettingsvermogen. Hierdoor slagen zij er vaak in om een ‘probleem’ op te lossen.

Veel kinderen houden het niet vol om uren achtereen hetzelfde te doen. Vormt jouw kind hier een uitzondering op? Houd dan serieus rekening met hoogbegaafdheid. Als je kind iets heel erg interessant vindt, kan hij zich hier enorm goed op concentreren. Zo zit hij misschien uren met zijn neus in de boeken of is hij druk met het maken van een ingewikkelde puzzel.

Waar gewerkt wordt, worden fouten gemaakt. Dit geldt niet alleen voor volwassenen, maar net zo goed voor kinderen. Toch zijn er kinderen die de lat voor zichzelf wel erg hoog leggen. Ze willen constant presteren en zetten alles op alles om geen fouten te maken. Als je dit herkent, is je kind mogelijk hoogbegaafd. Hoogbegaafde kinderen zijn namelijk bijzonder perfectionistisch. Herken jij je kind hierin en is hij daarnaast ook nog eens kritisch op zichzelf en de mensen om hem heen? Dan is het zeer aannemelijk dat hij hoogbegaafd is. 

Een hoogbegaafd kind is soms in staat om in één keer over de leerkuil heen te springen. Hij leert in dat geval iets zonder dat hij hiervoor het hele proces doorloopt. Hoogbegaafde kinderen zijn weliswaar slim, maar ze zijn niet overal goed in. Als ze iets tegenkomen wat ze minder goed kunnen, komen ze mogelijk alsnog in de leerkuil terecht. Omdat ze dit niet gewend zijn, leidt dit mogelijk tot faalangst. Wil je kind geen nieuwe dingen proberen omdat hij bang is om in de leerkuil te belanden? Dan kan dit op hoogbegaafdheid wijzen. 

Voelt je kind zich niet begrepen door jou of door klasgenootjes? Dan kan dit ervoor zorgen dat hij in een sociaal isolement terechtkomt. In dat geval blijven de sociale vaardigheden van je kind misschien wat achter in vergelijking met leeftijdsgenootjes. Veel mensen denken dat ieder hoogbegaafd kind moeite heeft met communiceren, maar dat is een misvatting. Er zijn namelijk genoeg voorbeelden bekend van hoogbegaafde kinderen met goede sociale vaardigheden. Sluit hoogbegaafdheid daarom niet direct uit als je kind hartstikke sociaal is.

In vergelijking met volwassenen hebben kinderen relatief veel slaap nodig. Als ze een keer een nacht slecht slapen, zijn de gevolgen hiervan de volgende dag vaak goed merkbaar. Valt je kind ‘s avonds laat in slaap, maar staat hij ‘s ochtends weer vroeg naast zijn bed? Dan denk je misschien niet direct aan hoogbegaafdheid. Als dit slechts af en toe voorkomt, is de kans inderdaad niet groot dat je kind hoogbegaafd is. Is dit bijna een dagelijks ritueel? Dan is hoogbegaafdheid een stuk aannemelijker. 

De meeste kinderen hebben interesse in dezelfde dingen als leeftijdsgenootjes. Als je kind zich interesseert in compleet andere dingen, is hij misschien hoogbegaafd. Kinderen met een IQ van boven de 130 hebben doorgaans namelijk andere interesses dan kinderen met een (veel) lager IQ. Is je kind geïnteresseerd in de wetenschap, programmeren of het menselijk lichaam? Test hem dan zeker eens op hoogbegaafdheid. Dit zijn namelijk onderwerpen waar de meeste kinderen (nog) geen interesse in hebben.

Hoogbegaafdheid bij kinderen is soms ook te herkennen aan de mensen met wie zij contact hebben. Praat je kind vooral met zijn leeftijdsgenootjes? Dan is er niet direct reden om aan hoogbegaafdheid te denken. Houd dit wel in je achterhoofd als je kind vooral met oudere kinderen of zelfs met volwassenen praat. Een hoogbegaafd kind is goed in taal, waardoor hij snel in de gaten heeft dat hij met ouderen op een ander niveau kan praten dan met leeftijdsgenootjes. Dit – in combinatie met een gezonde dosis nieuwsgierigheid – zorgt er vaak voor dat hoogbegaafde kinderen sneller naar ouderen trekken.

Omdat hoogbegaafdheid niet bijzonder veel voorkomt in Nederland, weet lang niet iedereen er het fijne van. Hierdoor bestaan er veel mythen en misvattingen over hoogbegaafdheid. Dit zijn hier enkele bekende voorbeelden van:

Hoogbegaafde mensen hebben vaak een IQ van boven de 130, maar niet iedereen met een IQ van meer dan 130 is ook hoogbegaafd. Iemand die hoogbegaafd is, heeft bijvoorbeeld ook veel doorzettingsvermogen en is creatief. Als dit niet aan de orde is, is er waarschijnlijk geen sprake van hoogbegaafdheid. Het kan overigens ook voorkomen dat iemand met een lager IQ dan 130 hoogbegaafd is. 

Omdat hoogbegaafden vaak minder snel aansluiting vinden bij anderen, denken mensen al snel dat zij minder sociale vaardigheden hebben. Dit komt misschien zo over, maar hoogbegaafde mensen hebben wel degelijk sociale vaardigheden. Door een verschil in interesses en een andere manier van denken komt dit er alleen niet altijd even goed uit.

Eén van de grootste misvattingen over hoogbegaafdheid is dat hoogbegaafde mensen overal goed in zijn. Een hoogbegaafd iemand is weliswaar slim, maar dit wil niet zeggen dat hij ook alles kan. Toch redden deze mensen zich vaak wel. Dit komt vooral door hun grote doorzettingsvermogen. 

Veel mensen denken dat hoogbegaafdheid vanzelf boven komt drijven. Soms gebeurt dit inderdaad, maar dit is lang niet altijd het geval. Als hoogbegaafdheid niet in een vroegtijdig stadium vastgesteld wordt, ligt het gevaar van onderprestatie op de loer. Een hoogbegaafd kind past zich namelijk snel aan aan het niveau van zijn klasgenootjes. Hierdoor wordt het alleen nog maar lastiger om hoogbegaafdheid te ontdekken. 

Als er is vastgesteld dat je kind hoogbegaafd is, besteedt de leerkracht misschien minder aandacht aan hem in de klas. Veel mensen gaan er namelijk van uit dat een hoogbegaafd persoon zich overal wel mee redt. Toch komt het regelmatig voor dat een hoogbegaafd kind hulp nodig heeft. Verwacht daarom niet dat zij zich overal zelf wel mee redden, want dat is niet het geval.

Het opvoeden van een hoogbegaafd kind heeft veel leuke kanten, maar er zijn waarschijnlijk ook dingen waar je mee worstelt. Als ouder ontdek je dit snel genoeg, want je moet de opvoeding mogelijk wat aanpassen. Dit geldt net zo goed voor de leerkrachten en schoolomgeving van je kind. Zij spelen namelijk ook een belangrijke rol in het omgaan met een hoogbegaafd kind. Daarom lees je hieronder wat de rol van beide ‘partijen’ is. 

Heb je een hoogbegaafd kind? Dan is er voor jou als ouder een belangrijke rol weggelegd. Het is namelijk van belang dat je kind ook thuis voldoende gestimuleerd wordt, zodat hij zich blijft ontwikkelen. Dit kun je op verschillende manieren doen, bijvoorbeeld door hem opdrachten te geven die hij op meerdere manieren op kan lossen. Als je zelf geen opdrachten weet, kan de leerkracht van je kind je hier waarschijnlijk een handje bij helpen.

Wie denkt dat het bij het bedenken van opdrachten blijft, heeft het mis. Het is namelijk ook belangrijk dat je de sociale ontwikkeling van een hoogbegaafd kind stimuleert. Leer je kind bijvoorbeeld dat het belangrijk is om samen te werken met anderen. Dit is allesbehalve vanzelfsprekend voor hoogbegaafde kinderen. Doordat zij slimmer zijn dan de meeste kinderen uit hun klas, denken ze soms dat ze het beter zelf kunnen doen. Daarom werken ze soms liever alleen dan samen met iemand anders. Toch moet een hoogbegaafd kind ook leren samenwerken, want deze vaardigheid komt in zijn latere leven van pas.

Een ongekend doorzettingsvermogen is één van de kenmerken van hoogbegaafdheid. Geeft je kind niet snel op? Dan lukt het hem waarschijnlijk vaak om sommen, puzzels en raadsels zelf op te lossen. Het is alleen niet zo dat een hoogbegaafd kind overal goed in is. Zo’n kind heeft ook dingen die hij minder leuk vindt. Stimuleer je kind vooral om deze dingen ook te doen. Het doorzettingsvermogen van je kind wordt hierdoor namelijk alsmaar groter en groter.

Het is onmogelijk om een hoogbegaafd kind 24/7 te stimuleren. Je kind brengt namelijk een groot deel van de dag op school door en daarnaast moet jij gewoon werken. Vandaar dat ook de leerkracht en schoolomgeving een rol spelen in de omgang met een hoogbegaafd kind. Zo is de school bijvoorbeeld verantwoordelijk voor de juiste begeleiding, zodat zijn ontwikkeling ondersteund wordt.

Voordat de leerkracht en school in actie komen, moet eerst vastgesteld worden dat je kind hoogbegaafd is. Als dit al gebeurd is, kijken zij – in overleg met jou – welke aanpassingen binnen het onderwijs nodig zijn om onderprestatie te voorkomen en ervoor te zorgen dat je kind zich niet gaat vervelen in de klas. Vaak wordt er gekozen voor versnellen, compacten en/of verrijken. Hieronder worden deze drie onderwijsaanpassingen kort toegelicht.

Heb je een hoogbegaafd kind en wil je hem voldoende uitdaging bieden, zodat hij zich blijft ontwikkelen? Besteed thuis dan ook de nodige aandacht aan hem. Je hoeft je kind hier niet constant bij te helpen, want je kunt hem ook laten oefenen op Squla. De quizzen en games die je kind hier speelt, kunnen aangepast worden aan zijn niveau. Zit je kind in groep 4, maar zijn de oefeningen voor hem (veel) te makkelijk? Geen probleem, want hij kan dan aan de slag met oefeningen uit groep 5 of zelfs groep 6. Bij Squla oefent ieder kind altijd op zijn eigen niveau.

In Nederland kennen we de Wet passend onderwijs. Deze wet maakt het mogelijk dat ieder kind een plek krijgt op een school die past bij zijn kwaliteiten en vaardigheden. Dit is ook het geval als zij extra ondersteuning nodig hebben, zoals bij hoogbegaafdheid.

Is je kind hoogbegaafd? Dan is het belangrijk dat hij passend onderwijs krijgt. Als je kind niet voldoende uitgedaagd wordt, leidt dit vaak tot onderprestatie en kan hij zich gaan vervelen. Kijk er bovendien niet raar van op als je kind zich snel aanpast aan het niveau van de andere kinderen in zijn klas, waardoor hij een ‘gemiddelde leerling’ wordt.

Ondanks dat het belang van passend onderwijs voor hoogbegaafde kinderen erkend wordt, heeft nog niet iedere school beleid voor wat betreft hoogbegaafdheid. Daarbij komt dat niet iedere leerkracht weet wat hoogbegaafdheid precies is. Hierdoor krijgt een hoogbegaafd kind lang niet altijd onderwijs op maat.

Gelukkig wordt er op steeds meer scholen passend onderwijs voor hoogbegaafde kinderen aangeboden. Zo zijn er scholen met zogeheten plusklassen. Als je kind hoogbegaafd is, brengt hij een paar uur per week – vaak een dagdeel – in een plusklas door. Hij krijgt hier uitdagende opdrachten en heeft contact met kinderen van zijn eigen niveau. De kans op verveling en onderpresteren wordt hierdoor kleiner. 

Hoogbegaafde kinderen worden extra uitgedaagd in een plusklas, maar dit is maar voor een paar uur per week. De rest van de tijd leert je kind onder zijn niveau, waardoor hij hier weinig tot niets van opsteekt. Daarom is maatwerk nodig voor hoogbegaafde kinderen. Wat voor de een werkt, werkt voor de ander niet. Ieder kind is immers anders. Daarom is het belangrijk dat het onderwijs wordt afgestemd op de behoeften van een hoogbegaafd kind.

Om een hoogbegaafd kind passend onderwijs aan te bieden, moet elke school eigenlijk een persoonlijk leerplan opstellen voor ieder hoogbegaafd kind. Dankzij zo’n plan wordt je kind voldoende uitgedaagd en bepaalt hij in grote lijnen zelf wat hij leert. Hoogbegaafde kinderen worden dan niet gedwongen om bij hun leeftijdsgenoten te blijven qua leerniveau en dat heeft vaak een positief effect op hun ontwikkeling.