Kies je groep
Peuters
Groep 1
Groep 2
Groep 3
Groep 4
Groep 5
Groep 6
Groep 7
Groep 8
Alle vakken
Kies je groep
Zelfstandigheid bij kleuters, de belangrijkste vaardigheid?
Juf Shelby
In deze blog deel ik mijn ervaring en visie als juf, gedragsspecialist en mama van twee op zelfstandigheid bij jonge kinderen. Waarom is dit zo belangrijk, wellicht zelfs één van de belangrijkste vaardigheden die je je kind mee kunt geven voor zijn verdere leven? In dit blog leg ik je uit waarom ik dagelijks mijn kinderen stimuleer zelfstandig de dingen te doen en geef ik je een aantal praktische tips om de zelfstandigheid van je peuter en kleuter te vergroten.
Zelf doen! Waarom is dit zo belangrijk?
In de peuterfase heb je vast gemerkt dat je kind ineens alles zelf wilde doen. Als jij zijn jas aantrok, moest die meteen weer uit, zodat je kind het opnieuw en nu ZELF kon proberen. Dit kan soms frustrerend zijn, vooral als je haast hebt en het ‘even snel’ wilde doen. Toch is deze fase een belangrijke stap in de ontwikkeling naar zelfstandigheid. Zoals psychologen Deci en Ryan, bekend van de Zelfdeterminatietheorie, stellen:
“Wanneer mensen zich autonoom voelen en het gevoel hebben dat ze bekwaam zijn, leidt dit tot grotere intrinsieke motivatie en psychologisch welzijn.”
(Deci & Ryan, 2000)
Zelfstandige kinderen durven uitdagingen aan te gaan, leren omgaan met tegenslagen en voelen zich competenter. Ook op latere leeftijd heeft je kind hier voordelen van: ze nemen meer verantwoordelijkheid, kunnen beter beslissingen nemen en passen zich makkelijker aan in verschillende situaties.
Relatie, competentie en autonomie
Relatie, competentie en autonomie zijn drie fundamentele behoeften die centraal staan in de ontwikkeling en motivatie van kinderen. Luc Stevens, hoogleraar orthopedagogiek, benadrukt het belang van deze psychologische basisbehoeften. Hij stelt dat wanneer aan deze behoeften wordt voldaan, kinderen zich goed voelen, gemotiveerd zijn en zin hebben om te leren.
“Als in voldoende mate is voldaan aan de behoefte aan relatie (‘anderen waarderen mij en willen met mij omgaan’), aan de behoefte aan autonomie (‘ik kan het zelf, hoewel niet altijd alleen’) en aan de behoefte aan competentie (‘ik geloof en heb plezier in mijn eigen kunnen’), is er welbevinden, motivatie, inzet en zin in leren.”
(Luc Stevens, NIVOZ)
- Relatie verwijst naar het gevoel van verbondenheid en acceptatie binnen de groep.
- Competentie betreft het vertrouwen in eigen kunnen en het effectief omgaan met leeractiviteiten.
- Autonomie betekent dat kinderen de ruimte krijgen om eigen keuzes te maken en hun leerproces te sturen.
Wanneer aan deze drie behoeften wordt voldaan, ervaren kinderen meer motivatie en welzijn. Als juf in groep 1/2 merkte ik een enorm verschil bij kinderen die al veel verantwoordelijkheid en zelfstandigheid hadden meegekregen vanuit thuis. Ze waren zelfverzekerder, trots op hun eigen kunnen en wilden ook graag andere kinderen helpen.
Zelfstandigheid
Zelfstandigheid bij kleuters is belangrijk voor hun ontwikkeling. Kinderen ontwikkelen hierdoor zelfvertrouwen, probleemoplossend vermogen en doorzettingsvermogen. Wanneer kinderen tussen de 3 en 6 jaar zelf dingen mogen proberen, leren ze niet alleen praktische vaardigheden, maar ontwikkelen ze ook een gevoel van trots op hun eigen kunnen.
Om zelfstandigheid te bevorderen, kun je kleuters betrekken bij dagelijkse routines, zoals zelf hun jas aantrekken, speelgoed opruimen of helpen met tafel dekken. Geef ze keuzemogelijkheden, bijvoorbeeld: “Wil je eerst je schoenen aandoen of je jas?” Dit versterkt hun gevoel van controle. Daarnaast is het belangrijk om geduld te hebben en niet te snel in te grijpen: fouten maken hoort bij het leerproces! Beloon de inspanning in plaats van alleen het eindresultaat, zodat je kind plezier krijgt in het zelfstandig ontdekken. ‘Je hebt goed zelf geprobeerd om je jas aan te trekken, ik help je bij het laatste stukje.’
Wat kan je je kind dan al zelfstandig laten doen?
Zelfstandigheid ontwikkelen kost op het begin extra tijd en oefening (én heel veel geduld van jou als ouder 😉 ), maar uiteindelijk wordt het zowel voor je kind als voor jou makkelijker. Hier zijn wat ideeën die je kunt inzetten om de zelfstandigheid te stimuleren.
Voorbereiding op de basisschool (2,5-3,5 jaar)
Zelfredzaamheid in de dagelijkse routine
- Zelf handen wassen – Met een krukje kunnen ze zelf bij de kraan.
- Eten met bestek – Geef peutervriendelijk bestek en laat ze zelf proberen.
- Beker vasthouden en drinken – Oefenen met een gewone beker.
- Schoenen aan en uit proberen te doen – Eerst schoenen met klittenband of instappers maken het makkelijker.
- Zelf een doekje pakken en opruimen als ze iets geknoeid hebben – Zo leren ze verantwoordelijkheid.
- Zindelijk worden: zelf billen afvegen – Laat je kind eerst zelf afvegen en veeg eventueel nog na. Maar voor je kind naar school gaat moeten ze dit echt zelf kunnen!
- Jas aandoen – Jas op de grond leggen en over het hoofd zwaaien werkt goed!
Zelfstandig spelen en opruimen
- Speelgoed opruimen – Geef een vaste plek voor spullen (TIP: stickers met plaatjes/pictogrammen op de speelgoedbakken om het makkelijker te maken)
- Bladeren oprapen in de tuin – Kleine taakjes helpen bij verantwoordelijkheid.
- Zet vooraf 2 keuzes klaar in speelgoed – Zorgt voor nieuwe ideeën om mee te spelen en geeft keuze mogelijkheid.
Ons zelfgemaakte kleuter-bureau van IKEA kastjes en een boomstamblad voor mijn dochter (4 jaar) met pictogrammen om alles zelf op te leren ruimen.
Helpen in het huishouden
- Eten in een bakje doen – Bijvoorbeeld fruit in hun eigen schaaltje scheppen.
- Met een stofdoek afstoffen of stofzuigen – Een eenvoudige taak waarmee ze kunnen helpen.
- Was in de wasmand doen – Leuk om samen te doen!
- Planten water geven met een kleine gieter – Dit stimuleert zowel de motoriek als het verantwoordelijkheidsgevoel.
Wat kan een kleuter zelfstandig doen? (4-6 jaar)
Zelfredzaamheid
- Zelf eten bestellen in een restaurant – stimuleert beleefdheid en ergens om durven vragen.
- Veters strikken – koop bewust schoenen met veters, dan is er ook een reden om het te leren.
- Zelf iets doorgeven aan de juf – bijvoorbeeld wanneer je kind eerder opgehaald wordt. Je kunt altijd nog een aanvullend berichtje naar de juf sturen.
- Gordel zelf los en vast maken in de auto – met een extra check.
- Zelf aankleden en schoenen aandoen – Geef je kind de tijd om zelf zijn kleding aan te trekken.
- Zelf tanden poetsen (met een beetje controle na afloop) – Goed oefenen met een vaste routine.
- Zelf hun tas inpakken voor school of uitjes – Laat je kind nadenken over wat hij nodig heeft.
- Zelf de rits dichtmaken en handschoenen aandoen – Aan het begin van de winter is het een investering in je geduld, maar het is zo fijn als je kind dit zelf kan! Als tussenstap kun je ook eerst zelf de onderkant van de rits vast maken en je kind zelf de rits omhoog laten trekken. Juist die kleine toevoegingen in zelfstandigheid maken het verschil!
Zelfstandig spelen en opruimen
- Ook bij speelafspraakjes of bezoekjes samen opruimen – door samen op te ruimen als jullie ergens op visite zijn geweest stimuleer je om dit als normaal te vinden.
- Zelf iets laten ‘regelen’ – In veel (kinder)restaurants krijgen kinderen soms muntjes om een speelgoedje uit te kiezen: laat je kind dit volledig zelfstandig ‘regelen’.
Helpen in het huishouden
- Tafel dekken en afruimen – Stimuleert verantwoordelijkheid.
- Zelf drinken inschenken (met een kleine kan) – Oefening baart kunst!
- Zelf brood smeren – Begin met met zachte smeerproducten zoals jam of smeerkaas. Stimuleert ook de motoriek!
Tot slot: Kijk mama, ik kan het zelf!
Zelfstandigheid is naar mijn mening één van de belangrijkste dingen die jouw kind kan helpen groeien in zelfvertrouwen en verantwoordelijkheid. Het helpt om je kind te zien als een actieve deelnemer in zijn eigen leven en leerproces, waarbij hij steeds meer loskomt van jou. Je kind is iemand die die zijn eigen ontwikkeling doormaakt. En dat is iets wat je als ouder steeds minder van hem moet overnemen. Zelf vind ik ‘loslaten’ als ouder één van de grootste uitdagingen in het ouderschap, want vanaf de geboorte ben je sterk verbonden met je kind. Toch weet ik dat juist door los te laten, ik mijn kinderen meer help dan wanneer ik ‘letterlijk’ met alles help. Waardoor ik mijn kinderen uiteindelijk juist verder help in het leven!
Het aanmoedigen van zelfstandigheid in kleine dagelijkse taken zorgt voor een soepele overgang naar de basisschool en bereidt je kind voor op de toekomst, waarin hij ook als volwassene zelf keuzes durft te maken. Gun je kind de tijd en ruimte om te oefenen en geniet van de momenten waarop hij of zij trots roept: “Kijk mama, ik kan het zelf!!!”
Deze blog is geschreven door Shelby Vos-van Andel – Juf Shelby | Bachelor of Education PABO | Master SEN (MSEN) intern begeleider en gedragsspecialist in het basisonderwijs.
Bronnen: Deci & Ryan, 2000, Self-Determination Theory and the Facilitation of Intrinsic Motivation, Social Development, and Well-Being)
Stevens, L, https://nivoz.nl/nl/luc-stevens-zorg-ervoor-dat-een-kind-zichzelf-als-actor-gaat-zien?
