Overprikkeld of onderprikkeld? Zo help je je kind!

Je kind raakt overprikkeld van prikkels, maar wat zijn prikkels nu eigenlijk? Een prikkel is een verandering in je omgeving (of in jezelf) die je onder andere waarneemt met je zintuigen. Als je kind teveel prikkels binnenkrijgt, dan raakt zijn of haar zenuwstelsel ‘in paniek’. De hersenen van je kind krijgen teveel te verwerken en dit kan zich uiten in (een van de) 3 soorten overprikkeling: lichamelijk, emotioneel en cognitief. Een paar voorbeelden van uitingen van overprikkeling zijn: plotseling in tranen uitbarsten, een woede-aanval, de neiging hebben zich terug te trekken of slecht in slaap kunnen komen.

Er zijn mensen in vele verschillende soorten en maten. We hebben verschillende karaktertrekken, allemaal een ander uiterlijk en we kunnen ook erg verschillend reageren op exact dezelfde informatie van buitenaf. Het ene kind kind kan in de klas overvoerd raken door een uitbundige verjaardagsviering, terwijl het andere kind nog zo fris als een hoentje op zijn stoel zit. Dit is te verklaren door de wijze waarop jouw kind prikkels verwerkt. Hoogsensitieve kinderen verwerken informatie dieper en reageren vaak al op hele subtiele prikkels van buitenaf. Als je kind relatief vaak overprikkeld raakt, dan kan het de moeite waard zijn om te onderzoeken of je kind hoogsensitief is.

WEETJE: Hoogsensitiviteit is geen stoornis, maar een persoonlijkheidskenmerk. Ongeveer 15 – 20% van alle mensen heeft een diepere, intensere verwerking van prikkels en kan zichzelf hoogsensitief noemen.

TIP Elaine Nancy Aron is de grondlegster van het begrip HSP (Hoog Sensitief Persoon). Zij is universitair docent psychologie en psychotherapeute in Amerika. Ze heeft een korte vragenlijst ontwikkeld waarmee je kunt checken of je kind mogelijk hoogsensitief is. Elaine heeft ook meerdere boeken geschreven over hoogsensitiviteit. Dit boek richt zich specifiek op hoogsensitiviteit bij kinderen.

Naast overprikkeling bestaat er ook nog zoiets als onderprikkeling. Als je kind onderprikkeld is dan komen er juist te weinig prikkels binnen en zijn de hersenen dus ook minder actief. Je zou in eerste instantie zeggen ‘prima toch? Mijn kind is lekker rustig’, maar als je kind lange tijd onderprikkeld is dan kan dat vervelende gevolgen hebben. Je kind voelt minder, de passie voor hobby’s of interesses kan verdwijnen en hij of zij kan genoegen gaan nemen met lesstof die onder zijn of haar niveau ligt. In dit geval mogen er dus juist meer prikkels worden geïntroduceerd in het dagelijkse leven van je kind. Juist voor hoogsensitieve kinderen kan de zoektocht naar de balans in onderprikkeling en overprikkeling een pittige zoektocht zijn.

TIP Wil je graag meer weten over hoe je je kind kunt ondersteunen bij over- én onderprikkeling? In dit boek lees je alles over zintuiglijke prikkelverwerking bij kinderen. De eerste hulp die je je kind kunt bieden bij onderprikkeling is vrij eenvoudig: beweging in alle mogelijke vormen! Stimuleer je kind om een nieuwe sport uit te proberen of begin klein en fiets of loop samen dagelijks een (extra) blokje om. Ook kleine bewegingen kunnen de hersenen van een overprikkeld kind stimuleren, zoals bijvoorbeeld het spelen met een ‘tangle’ of het bijten op een ‘kauwsieraad’.

Heb je al vaker het vermoeden gehad dat je kind overprikkeld raakt van sommige situaties? Zodra je de signalen herkent is het belangrijk om op het moment van overprikkeling uit te situatie te stappen. Neem even afstand en geef je kind de mogelijkheid om letterlijk zijn of haar ‘prikkels’ te verwerken. Toon respect voor je kind en doe je best om geen oordeel te hebben over de wijze waarop je kind reageert op prikkels. Je kind zal zich gesteund voelen doordat jij hem of haar in zijn waarde laat. Zodra je kind wat gekalmeerd is kunnen jullie op zoek naar het wegnemen van de prikkels binnen de mogelijkheden van die specifieke omgeving; een rustig plekje opzoeken, een koptelefoon op met een rustgevend muziekje, een stukje rennen, knijpen in een stressbal…

TIP Kinderen die vaak overprikkeld raken kunnen ook slaapproblemen ondervinden. In dat geval zou je bijvoorbeeld af kunnen spreken om minimaal 1,5 uur voor het slapengaan de omgeving heel prikkelarm te maken (geen harde geluiden, geen mobile devices, geen fel licht, geen eten of drinken meer etc.).

Een overvol klaslokaal kan ook zorgen voor extra overprikkeling, waardoor de kans bestaat dat je kind dagelijks overprikkeld uit school komt. Je helpt je kind enorm om eens samen met de leerkracht te bespreken hoe je kind zich het beste kan handhaven, waardoor hij of zij elke dag fitter thuis zal komen. Ook bij het vermoeden van onderprikkeling is contact met de school van je kind een absolute must. Die hersenen van jouw kind moeten flink gestimuleerd worden en daar is school bij uitstek een perfecte plek voor. Schroom niet voor een extra gesprek en kom samen met de leerkracht tot de juiste hulp op maat !

Uit je kind zijn ernstige overprikkeling in een heftige woede-uitbarsting? Het kan in dat geval lastig zijn om volledig uit de situatie te stappen en je kind gewoon zijn gang te laten gaan. Helemaal als de woede-uitbarsting zich afspeelt in een woonkamer vol visite of in een drukke supermarkt. Train jezelf in het uitschakelen van schaamte. Dit is een ongelofelijke uitdaging, maar voor je kind een heldendaad. Door de schaamte die je ervaart, doordat alle ogen op jullie gericht zijn, kun jij er niet meer volledig zijn voor je kind. Zonde, want hij of zij heeft jouw hulp nu hard nodig. Dus weg met die schaamte voor de buitenwereld en ruim baan voor de pure liefde en aandacht voor je kind. Oefening baart kunst!

TIP Woede zoals hierboven besproken kan een van de emoties zijn waar een overprikkeld kind zichzelf mee probeert te ontladen, maar bijvoorbeeld een huilbui of paniekaanval behoren ook tot de mogelijkheden. Heeft je kind al ooit iets geleerd over emoties in het algemeen? Wat is een emotie nu eigenlijk precies en wat is de functie ervan? Knoop een gesprek aan met je kind en gebruik eventueel een poster, kijk dit filmpje of gebruik de emoticons op je telefoon om alle verschillende emoties uit te leggen.

Zodra je de nodige ervaring hebt opgedaan met het leren herkennen van de signalen van overprikkeling is het tijd om ook te leren om de overprikkeling te voorkomen voor zover mogelijk. Ga samen op zoek naar manieren om je kind te wapenen tegen situaties waar overprikkeling kan ontstaan. Ga situaties waar overprikkeling kan ontstaan nooit uit de weg, maar leer je kind juist om er mee om te leren gaan én toch goed voor zichzelf te zorgen. Laat je kind bijvoorbeeld oefenen met het nemen van rust voorafgaand en na een activiteit. Laat een thuis-kapper komen in plaats van naar een kapsalon te gaan, zodat je kind zijn overprikkeling veiliger kan uitten. Schaf een noise-canceling koptelefoon aan, een goede kinder-zonnebril tegen fel zonlicht, een zachte hoodie om even in weg te kruipen op een druk moment….voor alles is wel een verzachtend middel. Kweek daarnaast samen een stoere dosis ‘opkomen voor jezelf’, zodat je kind zelf leert te vragen of bijvoorbeeld het geluid zachter mag of eerlijk aan durft te geven dat hij of zij niet houdt van stoei-spelletjes.

TIP Probeer je kind ook iets uit te leggen over overprikkeling. Hou het overzichtelijk en luchtig. Het kan waardevol zijn voor je kind om de samenwerking tussen lichaam & geest en zijn reactie op de omgeving beter te leren begrijpen. ‘Waarom reageer ik eigenlijk zo heftig op een voorbijrazende motor en mijn vrienden niet?’ Leg ook iets uit over jezelf; hoe verwerk jij prikkels? Hoe jonger je je kind hier een uitleg over verschaft hoe meer zelfvertrouwen hij later zal hebben. Je leert je kind zo dat hij precies goed is zoals hij is. Iedereen is ‘anders’ op zijn eigen manier 😊