Help! Mijn kind wordt gepest!

In de afgelopen jaren is er binnen het basisonderwijs veel meer aandacht voor lesmethodes ter preventie van pesten. Kinderen leren over gedrag en pesten te praten, wat de effecten zijn op anderen en ook oefeningen om zelf stevig en met zelfvertrouwen in je schoenen te staan. Voorbeelden van anti-pest methodes zijn o.a. de Kanjertraining, de Vreedzame school, Kiva en Prima. Op de school waar ik zelf werkzaam ben, werken we al jaren met de Kanjertraining. Helaas is het niet zo dat je met een preventief programma pesten geheel kunt voorkomen. Wel leren kinderen stapsgewijs hoe ze kunnen reageren op een ander. Een voorbeeld hiervan is de pestposter van de Kanjertraining:

Als ouder schrik je enorm wanneer je kind thuis zegt dat hij/zij gepest wordt. Logisch, want het verschrikkelijk om te horen dat je kind ‘er niet bij hoort’ en ‘ongelukkig’ is. Luister naar je kind zonder meteen een oordeel te geven. Vraag door en luister naar wat er precies gebeurd is.

TIP: vindt je kind het lastig om te vertellen? Laat de situatie tekenen, of naspelen met (lego) poppetjes.

Waarom luisteren zonder oordeel? Veel kinderen vinden het lastig om onderscheid te maken tussen pesten en plagen. Hiermee wil ik niet zeggen dat je het niet serieus moet nemen; maar er is wel een verschil! Door samen met je kind te onderzoeken of het om pesten of plagen gaat, kun je ook samen kijken welke vervolgstap het beste is.

Plagen gebeurt volgens Pestweb vaak spontaan, het duurt niet lang en gebeurt niet dag in dag uit. Bij plagen ben je gelijk aan elkaar; niemand is de baas. Ook liggen de rollen niet vast, de ene keer plaagt de één, de andere keer plaagt de ander. Plagen gebeurt zonder iemand opzettelijk pijn te willen doen en is niet verkeerd bedoeld (maar wordt soms wel als negatief door de andere partij ervaren). Veel kinderen hebben niet door dat ze iemand ‘plagen’, vaak is een opmerking ‘grappig’ bedoeld, terwijl de ander dit niet zo oppakt. Als de ontvanger dit durft aan te geven door bijvoorbeeld te zeggen: ik vind het niet leuk wat je zegt, of: ik vind dit niet leuk, wil je er mee stoppen? Degene die plaagt heeft vaak dan pas door dat het niet leuk over komt en stopt meestal meteen. Echter veel ‘vriendinnetjes’ durven dit niet tegen elkaar te zeggen omdat ze bang zijn elkaar kwijt te raken. Hieruit ontstaan soms haat-liefde vriendschappen.

Bij pesten ben je niet gelijk aan elkaar. Anderen kijken vaak tegen de pester op. Pesten gebeurt meestal in een groep en is gericht op één persoon. De pester wil pijn doen, vernielen of kwetsen en krijgt steun van meelopers. Pesten gebeurt vaker dan één keer, soms weken of maandenlang. Het gebeurt meestal zo dat volwassenen het niet merken. Vaak is de pester zelf onzeker en wil hij door een bepaalde macht uit te oefenen populair zijn. Soms gaat een pester doelbewust te werk om een hogere status te krijgen. Andere kinderen zijn vaak bang voor de pester en lopen daarom ‘mee’ om zelf niet gepest te worden.

Als je kind gepest wordt, voelt hij/zij zich eenzaam, verdrietig en bang, en kan het zijn dat je kind je vraagt om het niet tegen de juf te zeggen. Er is vaak een (reële) angst dat het ‘erger’ wordt. Maar met helemaal niets doen stopt het ook niet. Pesten gebeurt helaas vaak buiten het zicht van anderen. Als de leerkracht geïnformeerd is over wat er speelt, kan hij/zij hier ook gerichter op letten of met de betrokken kinderen in gesprek gaan. Kies wel een geschikt moment om dit te bespreken. Maak na schooltijd een aparte afspraak, want dat is handiger dan in een 10 minutengesprek (te kort) of vlak voor 08.30 (andere kinderen luisteren mee).

Natuurlijk raakt het jou als vader of moeder enorm als je merkt wat anderen bij jouw kind doen. Je hart breekt als je van je zoon of dochter hoort hoeveel verdriet hij/zij heeft! Het liefst zou je die ‘kleine etterbak’ die dit veroorzaakt heeft eens flink de waarheid zeggen! Een risico is; dat het hierdoor alleen maar erger wordt! Eigenlijk bevestig je door het als ouder op te willen lossen dat je ‘kind te zwak is om het zelf te doen’. Dit sterkt de pester in zijn gedrag (hij voelt zich nog machtiger als de ander en is ook nog eens boos dat hij toegesproken werd) en daarnaast ‘breekt’ het het zelfvertrouwen van je eigen kind af. Je geeft namelijk indirect de boodschap dat hij het zelf niet kan oplossen. Het is zelden zo dat een moedwillige pester stopt nadat hij pittig is toegesproken of straf heeft gehad.

Het is natuurlijk wel situatie afhankelijk, heeft het kind een haat-liefde verhouding met jouw kind en spelen ze soms ook weer samen, dan zou je wel in gesprek kunnen gaan met het kind of met de ouders. Soms hebben kinderen niet door dat ze met bepaalde opmerkingen iemand anders kwetsen. Het is dan ook niet echt bewust ‘pesten’. Benoem dat jouw kind er last van heeft en geef concrete voorbeelden wat niet leuk was. Het gaat dan meer om opmerkingen die gezien kunnen worden als ‘plagen’ en als grapje bedoeld zijn, maar helaas een ‘kwetsend’ effect hebben gehad. Vaak was het vooraf niet de bedoeling en door het te bespreken is het dan ook weer gauw opgelost. Of bespreek vooraf met je kind wat hij zou kunnen zeggen tegen de ander.

De No-Blame aanpak is een effectief bewezen aanpak om pesten te laten ophouden. Deze aanpak gaat niet uit van straf of schuld, vandaar de naam ‘no-blame’. Het gepeste kind wordt bevraagd naar zijn/haar ervaringen en gevoelens. Vervolgens worden pesters en omstanders bij elkaar geroepen en worden ze bewust gemaakt van de impact op het slachtoffer. Vervolgens wordt er samen gezocht naar een oplossing, waarbij juist de groep wordt gevraagd om oplossingen te bedenken die ze zelf kunnen uitvoeren. Oplossingen kunnen bijvoorbeeld zijn:
‘Als ik zie dat iemand pest, zal ik zeggen dat dat niet fijn is.
Ik maak een praatje met hem, of zeg ‘goedemorgen’. Ik lach hem/haar niet meer uit over zijn/haar kledingstijl.‘
Juist de betrokkenheid en verantwoordelijkheid van omstanders maken deze interventie effectief.

Pesten is meestal een probleem waarbij niet één, maar meerdere kinderen betrokken zijn met verschillende rollen. Zo zijn er ‘meelopers’ en ‘toeschouwers’. Dat maakt dat pesten een groepsgebeuren is waardoor meerdere kinderen verantwoordelijk zijn. Ben je ‘toeschouwer’ zou je ook je verantwoordelijkheid kunnen nemen om er iets van te zeggen. Of door niet meer met de pester ‘mee te lopen’. Het is namelijk de groep die het pesten ondersteunt, toelaat en zo in stand houdt. De groep heeft echter ook de keuze en mogelijkheid om het pesten te melden of af te keuren of de groepsnorm voor omgang met elkaar te veranderen.

Als een pester geen steun meer krijgt van de groep zal zijn gedrag minder ‘stoer’ worden, hij zal er geen zelfvertrouwen en voordeel meer mee behalen. Vanuit deze gedachte kun je juist de groep in schakelen bij het zoeken naar een oplossing voor een pestprobleem. Niet de leerkracht, vader of moeder, maar de groep wordt uitgedaagd om het probleem op te lossen met eventueel ondersteuning van een volwassene. Vanuit deze filosofie werkt de no-blame aanpak met een vast stappenplan van acties om in te zetten. Op school heb ik deze werkwijze meerdere keren succesvol ingezet waarbij kinderen met verrassend goede oplossingen kwamen!

Kinderen die gepest worden, praten daar meestal niet snel over. Soms heeft het slachtoffer het gevoel dat het zijn/haar eigen schuld is, ze schamen zich of denken dat ze niet geloofd worden. Signalen dat je kind niet lekker in zijn vel zit, of ergens mee zit kunnen zijn:

Het is soms lastig om hier op de juiste manier naar te vragen. Wordt je gepest? is vaak een te directe vraag. ‘Ik heb de indruk dat de laatste tijd iets niet in orde is met jou, klopt dit? Of ‘ik heb het gevoel dat je je niet zo fijn voelt, klopt dit?’. Wil je kind niets zeggen, laat dan weten dat je kind altijd op een later moment bij je terecht kan. Soms werkt het ook om juist ‘wondervragen’ te stellen zoals:

De meeste scholen hebben een anti-pestprotocol waarin staat hoe de school pestgedrag signaleert en aanpakt. Een pest-protocol is niet verplicht, wel moet iedere school een beleid hebben gericht op het aanpakken en tegengaan van pesten. Op veel scholen is er een pest-coördinator aangesteld waar zowel jij als ouder, maar ook je kind terecht kan met vragen. De leerkracht die hiervoor het aanspreekpunt is vangt de gepeste leerling (en de ouders) op. Samen brengen ze de situatie in kaart en bekijken ze welke vervolgacties mogelijk zijn om de situatie op te lossen. Daarnaast is natuurlijk het contact met de eigen leerkracht belangrijk. Hij/zij ziet jouw kind elke dag en vaak spelen pestsituaties zich ongemerkt in een groep af.

Geraadpleegde bronnen:
Pestweb, www.pestweb.nl
Pesten is laf, www.pestenislaf.nl
Borstlap, S en N. Overzee, De No-blame methode, in: informatiebrochure cursus omgaan met pesten. www.noblame.nl
Kanjertraining, www.kanjertraining.nl

Dit blog is geschreven door Shelby Vos-van Andel, leerkracht en intern begeleider in het basisonderwijs. Op de school waar ze werkzaam is, is ze de anti-pestcoördinator en interne vertrouwenspersoon.